Shkruar nga Halit Mazreku, pjesëmarrës i Luftës në BeH 1992-1995.
“Është përgjegjësi e të gjithëve ne që të bëjmë gjithçka çdo ditë në mënyrë që tragjedi të tilla të tmerrshme të mos përsëriten në të ardhmen”
Në tërë Bosnje dhe Hercegovinën ekziston një konsensus që gjenocidi i Srebrenicës mund dhe duhej të ishte parandaluar. Mediat, kryesisht ato të pavarura shkruanin shumë për negociatat e fshehta që zhvilloheshin mes politikanëve lidhur për shkëmbimin e territoreve dhe popullsisë, por që pak dëshmitarë ishin të gatshëm të flisnin publikisht për këtë temë.
Në prag të përvjetorit të 29 të gjenocidit të Srebrenicës, i paprecedent dhe më i madhi në Evropë pas Luftës së Dytë Botërore. Nuk duhet të harrojmë kurrë, nuk duhet të ndalemi së shkruari dhe së foluri për Srebrenicën. Dhe ndoshta nuk do të arrijmë kurrë nivelin dinjitoz të devotshmërisë që meritojnë viktimat. Nëse krimi në Srebrenicë mund të përmblidhet në një fjali, ai mund të jetë: Gjenocidi i Srebrenicës.
Korriku i vitit 1995, muaji i shumë ëndrrave të parealizuara, ulërima e qenve natën solli trazira në popull, gjithçka ndejellte në fatkeqësi. As edhe drurët e blirit të Srebrenicës nuk kishin më erën e tyre verore, kurse kodrinave për rreth lumit Drina agimi i verës së Srebrenicës po shuhej i fundit që shumë do të shohin. E marta e 11 korrikut 1995 zbardhi, një re e zezë u ngrit mbi Srebrenicë, ishte një ditë tragjedie, fatkeqësie, vuajtjeje dhe vdekjeje.
Nëse përmblidhem rezultatet, sot rreth 30 vjet pas tragjedisë së Srebrenicës, ato janë turpi dhe disfata e gjithë racës njerëzore.
Por le t’i kthehemi thelbit të temës në përpjkeje për dhënë një përgjigje përmes pikëpamjeve të mia duke listuar faktorët që ndikuan, se si mund të ishte parandaluar Gjenocidi në Srebrenicë!?
Embargo
OKB-ja prezanton një embargo për importin e armëve nga 21 shtatori 1991, në të gjitha Republikat e RSFJ-së, duke lënë Bosnjën dhe Srebrenicën të mbrohen me duar bosh kundër agresorëve 10 herë më të fuqishëm.
Demilitarizimi
Pëlqimi për demilitarizimin e enklavës të Srebrenicës në negociatat ndërmjet OKB-së, komandantit të VRS Ratko Mlladiq dhe komandantit të Ushtrisë së BeH-së Sefer Haliloviç, dy ditë pas Rezolutës 819, gjenerali Sefer Haliloviç ishte shprehimisht kundër demilitarizimit të Srebrenicës, sepse ai e dinte se nëse do të ndodhte , Mlladiq në rastin e parë do të hynte vetëm në “Enklavën e Mbrojtur”. Gjatë negociatave, gjenerali Haliloviç i shqiptoi një fjali historike gjeneralit Mlladiq: “Nuk mund të hysh në Srebrenicë, sepse për këtë duhen 10 mijë çetnik, nuk e ke atë…”. Jo shumë kohë më vonë, gjenerali Sefer Haliloviç u shkarkua nga udhëheqja boshnjake si politikisht i papërshtatshëm.
Presidenca dhe Qeveria e BeH
Që nga viti 1993, Presidenca e Bosnjë-Hercegovinës dhe qeveria e Bosnjës kanë mbrojtur shkëmbimin e territoreve të Srebrenicës dhe Zhepës për hirë të dy komunave të Sarajevës, Ilijash dhe Vogoshqe.
Stafi Komandues
Në rrethana ende të pashpjeguara, në momentet më kritike të prillit 1995, Presidenca dhe Shtabi i Përgjithshëm i Ushtrisë së BeH urdhëruan tërhjekjen e komandantit Naser Oriç dhe stafin e Komandës së Divizionit 28 të Ushtrisë së BeH në Tuzëll, nën pretekstin e supozuar të stërvitjes ushtarake, duke lënë Srebrenicën dhe forcat boshnjake pa një staf komandues. Naser Oriç dhe një grup oficerësh fluturojnë mbi territorin serb me helikopter pa asnjë incident… krejt e palogjikshme! Pas rënies së “Enklavës së Mbrojtur”, majori Zulfo Tursunović, një nga komandantët e Srebrenicës, me përgjegjësi pretendoi se Srebrenica nuk do të kishte rënë nëse Orić do të kishte qenë atje. Ai pohoi: “Ofensiva që filloi në Srebrenicë në prill dhe maj 1993 ishte shumë, shumë më e vështirë dhe më e dhunshme se ajo e korrikut 1995. Ne e thyem atë ofensivë, por nuk e bëmë. Nuk e di se si e humbëm Srebrenicën, por e di që Naser Oriç ishte me ne, nëse nuk do të ishte marrë nga Shtabi i Përgjithshëm i Ushtrisë së RBiH në prill 1995, nuk do të kishte rënë kurrë”.
Korpusi II i Ushtrisë së Bosnjës dhe Hercegovinës
Korpusi i Dytë i Ushtrisë së Republikës së Bosnjë-Hercegovinës, në zonën e përgjegjësisë territoriale të së cilës ishte Srebrenica, kishte mbi 70,000 ushtarë në kohën e sulmit në Srebrenicë, dhe ata ndodheshin vetëm disa dhjetëra kilometra larg Srebrenicës. Edhe Sarajeva nuk ishte larg, mund të vinin në ndihmë! Pyetja e madhe do të mbetet pse Korpusi i Dytë i ARBiH-së nuk morri urdhër për të ndërrmar veprime ushtarake, por në heshtje vëzhguan gjenocidin ndaj popullit të tyre nga Sarajeva, pse Presidenca e BeH harroi se kufiri i Bosnjës është në lumin Drina?! Ata patën mundësinë të urdhëronin Korpusin e Dytë të mbronte civilët në Srebrenicë, ose të paktën të hapnin një korridor për një kolonë kilometërshe, ata nuk bënë asgjë, ata sakrifikuan Srebrenicën dhe Zhepën për hir të dy komunave në afërsi të kryeqytetit Sarajevës. Zyrtarisht, Sarajeva lejoi krijimin gjenocidal të Republikës Srpska në të gjithë territorin e Drinës, sikur të hiqnin dorë nga boshnjakët në atë zonë, sikur boshnjakët nuk e meritojnë dhe nuk e meritojnë të jetojnë pranë Drinës.
Komuniteti ndërkombëtar, batalioni i OKB-së dhe NATO-ja
Diku rreth mesnatës së 10 korrikut 1995, komandanti i batalionit holandez të OKB-së në Srebrenicë, Tom Karemans, bind mbrojtësit, udhëheqjen politike dhe ushtarake të Srebrenicës që Divizioni i 28-të i Ushtrisë së Bosnjës dhe Hercegovinës në Srebrenicë duhet të tërhiqet nga linjat e mbrojtjes së Srebrenicës sepse aviacioni i NATO-s do të veprojë ashpër ndaj pozicioneve të çetnikëve në momentet kur ata do të nisen për marrjen përfundimtare të Srebrenicës. Sigurisht, asnjë nga këto, një tjetër gënjeshtër me radhë! Agresorët hynë në Srebrenicën e pambrojtur dhe të braktisur më 11 korrik, pati një kapitullim pa të shtëna, ndersa pakti i NATO-s vetëm përshkoj mbi qiellin e Srebrenicës me tre avionë dhe “u zhduk në mjegull”. Përveç gjithçkaje, popullata e rraskapitur e Srebrenicës mund të mbroheshin vetëm në bazën e OKB-së në Potoçari, por edhe aty nuk hasën në mbrojtje dhe definitivisht, jeta e banorëve të Srebrenicës nuk ishte e rëndësishme për askënd. Edhe gati tridhjetë vjet pas Gjenocidit të Srebrenicës, nuk është e qartë pse komuniteti ndërkombëtar nuk respektoi rezolutën 819 për zonën e mbrojtur të Srebrenicës, pse e lejoi që krumineli Mlladiç të tallej me komandantin e batalionit holandez të OKB-së Tom Karemans, pse bashkësia ndërkombëtare u dorëzua. nën presionin e Jasushi Akashit, të cilët kishin detyrimin për të mbrojtur fëmijët e pafajshëm dhe njerëzit fatkeq të Srebrenicës. Ata, nga ana tjetër, sakrifikuan mbi 8372… jetë.
Kolona e vdekjes
Kolona e Srebrenicës me siguri do të kishte shumë më pak viktima nëse do të kishte marrë rrugën e propozuar nga majori Zulfo Tursunovic, për të lëvizur në drejtim të Zhepës, e cila ende nuk kishte rënë, ose nëpërmjet ujërave të Ruzhës drejt Klladanjit, por që mbizotëroj vendimi i pjesës tjetër të shtabit komandues të Divizionit të 28-të të ABiH-së për të lëvizur drejt territorit të lirë të Tuzllës, nga i cili i ndante me rreth 90 kilometra.
Cila ishte pika e kthesës së betejës për Srebenicën? Pse u besuan holandezët dhe pse nuk pati një betejë vendimtare për qytetin? Pse UNPROFOR nuk e mbrojti “Enklavën e mbrojtur”? Pse nuk veproi NATO? Pse kolona e Srebrenicës mori një rrugë dukshëm më të gjatë, më të pasigurt, drejt territorit të lirë të Tuzllës, dhe jo drejt Zhepës, Klaldanjit dhe Ollovos, përmes zonave që janë kryesisht të mbuluara me pyje halore dhe më të përshtatshme për kalim, gjë që rezultoi të jetë e saktë tërhjekja dhe kalimi i Zheplakëve, rreth pesëmbëdhjetë ditë pas rënies së Srebrenicës?
Pse njësitë e Ushtrisë së BiH-së nga zona e Korpusit të Dytë nuk ndërmorën një ofensivë më të madhe dhe më domethënëse për të ndihmuar në depërtimin e kolonës së Srebrenicës dhe për të penguar çetnikët nga qëllimi që qetësisht t’i pushkatojnë mijëra njerëz? Pse një kolonë me disa mijëra ushtarë të armatosur nuk sulmoi Vllasenicën, Bratunacin apo Zvornikun, kur serbët ishin të bindur dhe të frikësuar se do të sulmoheshin? Pse Korpusi i Dytë i Ushtrisë së Bosnjës dhe Hercegovinës në mënyrë të pashpjegueshme pozicionet e pushtuara serbe në Balkovica dhe kështu lejoi Korpusin e Drinës të Ushtrisë së RS t’i rimarrë ato, duke bllokuar kështu pjesën e pasme të kolonës që në fakt kishte arritur në territorin e lirë? Për shkak të kësaj, rreth 3000 njerëz të rraskapitur u kapën dhe u pushkatuan. Fatkeqësisht, shumë nga këto pyetje do të mbeten pa përgjigje përgjithmonë dhe historia e Srebrenicës nuk do të tregohet kurrë.