Shkruan: Afrim Kasolli
Gryka e Marashit në Prizren është e njohur për freskinë që krijon kur dominojnë temperaturat tropikale. Qëndrimi për një kohë në këtë ambient idilik të krijon një ndjesi të relaksimit të pashpjegueshëm. E pse jo edhe të “shkeptujes” nga bota.
Ndërkohë, zhytja dhe kredhja në thesaret filozofike të “Fenomenologjise se Frymës”, pranë rrjedhës se vazhdueshme te Lumbardhit e bënë edhe me kuptimplote këtë “tjetërsim”. Nuk e di nga me vjen ky pasion për t’iu kthyer dhe rikthyer disa prej pandehmave te këtij libri, sa herë që kaloj kohë në këtë Gryke.
Mbase për ta përballuar edhe me lehtë vapën percelluese. Sepse zhytja në këtë “atelie” spekullative është po ashtu një mjet drejt desensualizimit dhe çtrupëzimit të frymës. Ashtu siç është edhe vetë natyra e mendimit filozofik që e gavron ky libër, i cili fillon nga përvoja e drejtpërdrejtë shqisore dhe përfundon në një sintezë universale te njohjes absolute. Pra është nje paraqitje grandioze e rikapitullimit historik të përvojës njerëzore, të cilen vetëm ne nxënësit e Fenomenologjise kemi mundesi ta shohim me sytë e mendjes. Por, pse jo edhe rrugëtimit individual, duke filluar nga shkeputja e frymes prej pervojes imidiate fillestare dhe rikthimit në gjirin e saj pas odiseadave të jetës.
Te gjitha ato forca shoqërore që janë prodhim i frymës njerëzore që e “tjetërsojnë” njeriun nga natyra, sikur se ballafaqimi për jetë a vdekje për liri, morali, jeta etike, shteti, arti, religjioni e deri te filozofia kane gjetur shprehje në këtë simfoni harmonike. Kurrë nuk “paralizohem” me shume nga “pasiviteti” se sa kur zhytem në labirintet e këtij panteoni teorik, edhe pse tema e tij mbetet subjekti aktiv. Paradoks ky për të cilin Cato, ka pohuar se “njeriu kurre nuk eshte me aktiv se sa kur nuk bënë asgjë asgje, dhe kurrë nuk eshte me pak i vetmuar se sa kur eshte me vetveten” (Numquam se plus agere quam nihil cum ageret, numquam minus solum esse quam cum solum esset – Never is he more active when he does nothing, never is he less alone than when he is by himsel). Sentence kjo, qe sipas Hannah Arendt, deshmon se mendimi mbetet forma me aktive e jetës njerëzore.
Ka kohë që shpresoj që nëse një ditë do të mund të jem plotësisht “pasiv” nga veprimtaritë e përditshme të botës, ta portretizoj rrugetimin historik të shqiptarëve nga ky prizem “dialektik”. Pra duke filluar që nga jeta e tyre fisnore, kur bota e tyre perfundonte në kufijte e fisit, karakteri idilik i substances poetike epike, e deri tek vetedijsimi mbi veten si komb dhe materializimi prozaik i shtetit si realitet i frymës objektive.
Natyrisht, edhe ky liber vuan nga një deshtim tragjik. Dhe ketu nuk e kam fjalën për pikëpamjet post-moderne ndaj tij. Por më shume per kritiken “meta-etike” e Emanuel Levinasit. Pretendimet e kesaj sinteze totale synojnë që te kapërthejne çdo gjë brenda vetes. Pra, reduktimin e çdo përvoje, çdo gjëje që ka kuptim në një totalitet, që nuk lë asgjë tjetër jashtë vetes, dhe bëhet kështu “mendje absolute” Keshtu, “vetëdija mbi vetën është në të njëjtën kohë vetëdije e gjithçkaje”. Por, sipas Emanuel Levinasi, duke u bazuar edhe në tezat Franz Rozennsweig, ajo nuk arrin ta kapërthej përvojën e vdekjes.
Me kete rast, per aq sa “sa individi i përfshirë nuk e ka mposhtur ankthin e vdekjes, e as nuk ka hequr dorë nga fati i tij i veçantë, ai nuk ndjehet rehat brenda këtij totaliteti, aspo nëse mund të thuhet “totaliteti nuk është ‘totalitizuar’. Dhe sic dihet, tek Hegeli është pikërisht kjo përvojë dhe mposhtja e frikës nga vdekja që shënon pikënisjen e formësimit te vetëdijes mbi veten. Me nje fjalë ajo paraqet hapin nistor te historisë njerëzore. Por për shkak te kësaj pamundësie ajo dështon tragjikisht që në pikënisje të saj.
E ballafaqimi me këtë ankth sipas Hanna Arendt-it, qëndron në themel të tensionit me te madh mendor qe u krijua në fillimet e këtij civilizimi “ndërmjet pavdekësise historike dhe përjetësisë filozofike”. Sipas saj, ajo qe i tmerronte më se shumti vdekatarët ishte karakteri i përkohshëm i tyre përballë qëndrueshmërisë së natyrës, ashtu sikur se ky ambient shkëmbor dhe lumi qe e ndan këtë Gryke, qe unë e gjeta kur erdha në botën e të gjallëve dhe i cili dikur e formonte të vetmin horizont të kuptimit për mu, e që do ta le kur do që të largohem nga kjo botë. Pra për ta tejkaluar ndjesinë e hiçit te qenies njerzore, historianët e shpiken konceptin e imortalitetit, kurse filozofët atë të eternitetit. Dhe ky tension na shoqëron deri,,,,,,,,,