Shkruan: Afrim Kasolli
Jemi mësuar shpesh që figurën e filozofit ta imagjinojmë si një qenie të zhytur në “burgun vetmisë së tij transcendetantale”, të vetëmjaftueshëm, të shkëputur nga kushtet e botës së jashtme dhe që është përgjegjës vetëm për idetë e tij.
Këtij imazhi pa dyshim që i ka kontribuar jeta dhe veprimtaria e mendimtarëve antikë. Kurse në rrethanat moderne, personalitete të tilla janë vetëm relikt i një të kaluare ideale, por që mungojnë në jetën reale. Prandaj, mënyra se si historikisht ka ndryshuar jeta e jashtme e filozofëve, flet më mirë se asgjë tjetër, edhe për kushtet e ndryshme të ushtrimit të kësaj veprimtarie.
Kështu, bie fjala, arratisja e mendimtarëve të vjetër në mbretërinë e tyre ideale të mendimit, si bie fjala Sokrati dhe Platoni, kishte ndodhur kur këta mendimtarë nuk gjenin më asnjë kënaqësi në kushtet e jashtme politike të shtetit të Athinës. Sepse kjo e fundit, sipas G.W.F Hegelit, në librin e tij “Lectures of the History of Philosophy, vol I” kishte hyrë në procesin e rënies së pashmangshme. Ngjashëm kishte ndodhur edhe me filozofët e qytetit të Miletit, të cilët u shpërfaqën kur ajo botë kishte filluar ta humbte shkëlqimin e dikurshëm. E të mos përmendim këtu Herkalit-in, i cili ishte larguar nga qytetit i i tij i lindjes, Ephes-i, në shenjë proteste ndaj bashkëqytetareve të vet, sepse ata jetonin nën pushtetin e opinioneve të çastit dhe nuk e njihnin të vërtetën. Ky model i filozofimit, kishte ndikuar që shpeshherë ata, të cilësoheshin nga njerëzit e zakonshëm si qenie përtace, e tëra kjo për shkak të abstenimit të tyre nga jeta reale në parajsën e tyre të mendimit.
Mirëpo, kjo strukje vetëm në pastërtinë e ideve dhe indiferencë ndaj raporteve objektive shoqërore, ishte edhe pasojë e kushteve në cilën zhvillohej filozofia atëbotë.
Filozofët antikë, duhej të jetonin në përputhje me atë që e proklamonin. Prandaj, sipas mendimtarit gjerman të lartë përmendur në veprën “Lectures of the History of Philosophy, vol III”, kërkohej që kjo “specie” të mbanin një qëndrim “përbuzës” ndaj botës dhe nuk duhej të hynin në lidhje më të. Ata ishin asi “individualitete plastike” ku qëllimet e brendshme shpirtërore të filozofisë rrallë i përcaktonin kushtet e jashtme dhe objektive. Sepse, filozofët e kësaj epoke jetonin vetëm brenda Idesë së tyre, dhe nuk e trazonin veten me gjërat që s’i takonin sferës së tyre të mendimit. Kështu mendimtarët antikë grekë dhe romakë, bënin një jetë pavarur, që ishte e veçantë vetëm për ata, në pajtim me parimet e profesionit që e kultivonin, madje duke e ushtruar këtë pavarësi dhe në jetën private dhe të çliruar nga shtrëngesat e jashtme. Në shumëcka ky imazh i ngjason jetës së murgjve të cilat i kishin mohuar të mirat e kësaj bote. Në mesjetë këtë profesion kryesisht e ushtronin kleri dhe teologët.
Mirëpo, vazhdon Hegeli, në kohën moderne, gjërat janë krejtësisht ndryshe, sepse për shkak të kushteve të kësaj bote, ne nuk shohim më “individualitete filozofike” që e konstituojnë një klasë nga vetvetja. Në rrethana të tilla të gjitha diferencat janë zhdukur, filozofët më nuk janë murgj, sepse ne i gjejmë ata në lidhje (connetcion) më botën, dhe duke participuar me të tjerët, në punë dhe detyra të përbashkëta, Ata nuk jetojnë të pavarur vetëm për vete, por si qytetarë, duke zënë pozita publike, apo duke marrë pjesë në jetën e shtetit. Natyrisht, kjo nuk do të thotë se ata nuk janë private, mirëpo kjo nuk i izolon dhe nuk duhet t’i izolojë nga të tjerët. Jeta është bërë uniforme, e përbashkët, e zakonshme, dhe e ndërlidhur me raportet e dhëna të jashtme. Thelbi i kësaj jete është konektiviteti. Prandaj, edhe filozofi nuk mund të shkëputet nga kjo botësi e ndërvarur. Sepse askush më nuk është i mjaftueshëm për vetveten. Prandaj është e domosdoshme për çdo individ që të behët pjesë e këtyre raporteve komplekse. Kështu, nëse në te kaluarën trimëria, konstaton ky filozof, ishte individuale, sot ajo nuk qëndron që secili të veprojë sipas modës së tij, por në lidhje më të tjerët, dhe kjo mund të jetë merita kryesore e saj.
Dhe nuk ka dyshim se këto kushte manfestimin e tyre më eksplicit, e kanë demonstruar edhe në jetën e filozofëve. Ndoshta kjo edhe është arsyeja kryesore që sot nuk prodhohen asi personalitete origjinale dhe të pavarura. Ngase në fund të fundit, prirja e tyre, siç thamë, nuk zhvillohet sipas modelit të jetesës së murgjve.
Kjo edhe eshte aryseja qe shpeshherë është thënë, që me Hegelin, kjo disiplinë e ka arritur edhe klimaksin e saj. Dhe nëse ai e mohoi ardhmërinë e filozofisë, siç ka pohuar Ernest Bloch, “asnjë ardhmëri nuk mund ta mohoje filozofinë e Hegelit”.
Sidoqoftë, filozofia post-hegeliane, megjithe diferncat që e karakterizon, kryesisht është zhvilluar në dy linja kryesore. Sipas tezes së parë tashmë ne jetojmë në “fundin e kohërave historike” ngase parimet antropogjenetike që e kanë lëvizur historinë, janë mishëruar në jetën reale politike dhe sociale. Këtu vlen të përmendet, fillimisht, Alexandre Kojeve dhe libri i tij i njohur, “Introduction to the Reading on Hegel; Lectures on the Phenomenology of Spirit” e deri te Francis Fukuyama mbi “Fundin e Historirë dhe Njeriun e Fundit”. Kështu, betejat “epike” kanë përfunduar dhe parimet e racionale të historisë e kanë arritur cakun. E, detyra jonë është vetëm të qenit epigon të zellshëm të tyre.
Mirëpo, sipas filozofit të njohur gjerman Peter Sloterdijk, në veprën e tij “ Philosopical Temperaments. From Plato to Foucalt”, nuk duhet neglizhuar disa rryma tjera filozofike post-hegeliane. Për këto lëvizje janë të parakohshme shpresat për këtë realitet idilik historik, sepse ende “nuk është reale ajo që racionale dhe ajo që është racionale nuk është reale”. Ati e afirmojnë angazhimin politik dhe praktik të teorisë me qëllim transformimin e kushteve sociale dhe historike. Për to është i pakuptimtë roli i filozofise vetem si interptuese e botes, e pa shoqeruar nga aksioni kolektiv konkret. Subjekt i tyre fillimisht ishte veçuar proletariati, duke vazhduar, me kauzat për të drejtat e grave, të margjinalizuarit, popujt e kolonizuar, minoritetet e diskriminuara etj etj. Kështu, sipas këtyre rrymave politike dhe sociale, kumtet për fundin e filozofisë dhe historisë janë të parakohshme, prandaj ajo duhet shtyre deri në një afat të pacaktuar. Prandaj, sipas P.Sloterdijk, kjo është edhe arsyeja që për “post-hegelianët pakënaqur moto kryesore mbetet slogani, beteja vazhdon, deri në jetësimin e punës finale ”./TVArbëria/