Pikërisht 33 vjet më parë, më 27 qershor 1991, Sllovenia u bë skena e konfliktit të parë në shpërbërjen e përgjakshme të Jugosllavisë.
Një ditë që filloi si një hap tjetër drejt pavarësisë dhe lirisë për Slloveninë u shndërrua në një luftë brutale dhjetë ditore, e cila ishte një pararojë e konflikteve shumë më të gjata dhe më të përgjakshme që do të përfshinin së shpejti Bosnjën dhe Hercegovinën, Kroacinë dhe Kosovën.
Lufta Dhjetë Ditore, e njohur edhe si “Lufta për Pavarësi”, nuk ishte vetëm një konfrontim i shkurtër ushtarak, por fillimi simbolik i projektit të Millosheviqit për krijimin e një Serbie të madhe dhe mbajtjen e Jugosllavisë nën çizmet e tij. Konfliktet filluan kur forcat e Ushtrisë Popullore Jugosllave (JNA), nën komandën e presidentit të atëhershëm federal Sllobodan Millosheviq, u përpoqën të pengonin me forcë shpalljen e pavarësisë së Sllovenisë, e cila u shpall nga qeveria sllovene një ditë më parë, më 26 qershor 1991.
Hapat e parë drejt pavarësisë
Pas vitesh pakënaqësie brenda vetë Jugosllavisë, Sllovenia u bë e para nga republikat jugosllave që ndoqi rrugën e shkëputjes. Gjendja në Slloveni në atë kohë ishte kryesisht pro-pavarësisë, e nxitur nga mosmarrëveshjet ekonomike dhe politike me qeverinë qendrore në Beograd. Në vitin 1990, populli slloven votoi me shumicë dërrmuese për pavarësinë në një referendum, i cili ishte një sinjal se sllovenët ishin gati të shkëputeshin nga Jugosllavia.
Vendimi i Sllovenisë për të shpallur pavarësinë ishte i guximshëm, por edhe i rrezikshëm, duke pasur parasysh se APJ ishte një forcë e fortë ushtarake e vendosur për të ruajtur me forcë integritetin territorial të Jugosllavisë. Sllovenia, me numrin e vogël të forcave të armatosura dhe infrastrukturën ushtarake relativisht të dobët, u përball me një të ardhme të pasigurt.
Mëngjesi i 27 qershorit 1991 filloi i qetë, por shpejt filloi të përhapej lajmi për mbërritjen e tankeve jugosllave në kufirin slloven. U ngritën barrikadat e para dhe qytetarët dhe anëtarët e Mbrojtjes Territoriale Sllovene (TO) po përgatiteshin për rezistencë.
APJ, nën komandën e gjeneralit Blagoj Axhiq, nisi një operacion ushtarak për të kapur pika kyçe dhe për të rimarrë kontrollin mbi territorin slloven. Gjatë dhjetë ditëve të ardhshme, konfliktet u ndezën në vende të ndryshme në të gjithë Slloveninë. Pati luftime në pikat kufitare, rrugë, ura dhe aeroporte. TO sllovene dhe policia, me mbështetjen e popullatës vendase, u bënë rezistencë të ashpër trupave jugosllave.
Luftë dhe rezistencë
Edhe pse APJ-ja ishte shumë më superiore për sa i përket pajisjeve dhe numrit të ushtarëve, pala sllovene kishte avantazhin e terrenit vendas dhe motivimin e madh. Strategjia sllovene bazohej në taktikat guerile – sulme të shpejta dhe efektive në pritë, sabotim të linjave të komunikimit dhe bllokim të rrugëve. Popullsia vendase mbështeti luftëtarët e TO në një numër të madh, duke ndihmuar në përgatitjen dhe ndërtimin e barrikadave, si dhe duke ofruar mbështetje logjistike.
Një nga momentet kyçe të luftës ishte përpjekja e JNA-së për të marrë kontrollin e aeroportit të Brnikut pranë Lubjanës. Kjo betejë u bë simbol i rezistencës, ku forcat sllovene arritën të ndalonin avancimin e APJ-së dhe t’i detyronin të tërhiqeshin.
Në mesin e ushtarëve të APJ-së ishte një rekrut 19-vjeçar, i cili shqiptoi një fjali në kamerat e Jutelit të atëhershëm që mbeti një nga deklaratat më të njohura gjatë luftës në ish-Jugosllavi.
Në video shihet një i ri dukshëm i frikësuar, i cili nuk e ka idenë pse ndodhet aty ku është
“Me sa di unë, ata duket se duan të shkëputen, dhe ne nuk i lejojmë. Në fakt, ne duam të kthehemi në kazermë. Asgjë më shumë. Kjo është një çmenduri e përgjithshme, vetëm për të qëndruar I gjallë ku mund të qëlloj dikë apo dikush nuk mund ta bëjë këtë. tha 19-vjeçari Bahrudin Kaletovic, i cili ndodhi atë qershor në Slloveni.
Gjatë luftës dhjetë ditore, rreth 75 njerëz vdiqën dhe qindra u plagosën.
Ndërsa APJ u përpoq të rivendoste kontrollin, komuniteti ndërkombëtar ishte dëshmitar i tensioneve dhe dhunës në rritje në territorin e tanimë ish-Jugosllavisë. Komuniteti Evropian (tani Bashkimi Evropian) dhe Kombet e Bashkuara bënë thirrje për përfundimin e konfliktit dhe fillimin e negociatave.
Nën presionin ndërkombëtar në rritje dhe përballë rezistencës së vendosur të sllovenëve, APJ ra dakord për një armëpushim më 7 korrik 1991. Marrëveshja e Brionit, e nënshkruar me ndërmjetësimin e Komunitetit Evropian, ngriu përkohësisht shpalljen e pavarësisë sllovene për tre muaj dhe mundësoi tërheqjen e APJ-së nga Sllovenia.
Për Slloveninë ky ishte fillimi i rrugëtimit të saj si shtet i pavarur. Për Jugosllavinë, ky ishte fillimi i fundit të saj – një prelud i përgjakshëm i konflikteve shumë më të gjata dhe më shkatërruese që do të përfshinin rajonin.
Lufta dhjetë ditore pati pasoja të mëdha, jo vetëm për Slloveninë, por edhe për mbarë ish-Jugosllavinë. Ishte prova e parë se fuqia ushtarake e Jugosllavisë është e pambrojtur dhe se aspiratat për pavarësi nuk mund të shtypen me tanke dhe veprime ushtarake.
Millosheviqi, i shtyrë nga agjenda e tij nacionaliste, vazhdoi të përhapte konflikte në pjesë të tjera të Jugosllavisë. Menjëherë pas luftës në Slloveni, Kroacia ishte objektivi i radhës i një konflikti të përgjakshëm dhe lufta më shkatërruese pasoi në Bosnje dhe Hercegovinë. Pas kësaj të njëjtën gjë tentoi në Kosovë.