Shkruan: Afrim Kasolli
Askund nuk ka më shumë rëndësi raporti ndërmjet gjuhës dhe veprimit, sesa në terrenin e politikës. Nëpërmjet mënyrës së komunikimit strukturohet edhe aksioni njerëzor. Nuk është e rastësishme që filozofi i njohur gjerman Jurgen Habermas, librin e tij voluminoz “The Theory of Comunicative Action” ia ka dedikuar pikërisht relacionit ndërmjet komunikimit dhe veprimit. Në këtë studim të jashtëzakonshëm, Habermas madje e quan gjuhën si një “meta-institucion” nga e cila varen të gjitha llojet e tjera të institucioneve shoqërore. Prandaj, varësisht nga natyra e së parës riprodhohen edhe strukturat e tjera.
Në këtë kontekst, aftësia jonë për të komunikuar ka karakter pothuajse universal. Mirëpo kjo kompetencë komunikative nuk ka të bëjë vetëm me prodhimin formal dhe sintaksor të fjalive. Ngase në të folur ne e lidhim veten me botën rreth nesh, dhe me subjektet tjera, si baza e intersubjektivitetit. Pra ky proces, ka të bëjë edhe me komunikimin dhe transmetimin e ndjenjave, dëshirave dhe qëllimeve tona etj. Mirëpo, në secilin prej këtyre rasteve, qoftë në mënyrë implicite apo eksplicite, duhet të plotësohet kriteri i “pohimeve të vlefshmërisë” (validity claims) për t’u pranuar nga të tjerët, me të cilët e ndajmë botën jetësore (lifeworld).
Këto pohime kanë të bëjnë me vërtetësinë, pra sa janë të vërteta ato që i kumtojmë në lidhje me realitetin objektiv. Po ashtu ato kanë të bëjnë me drejtësinë, përshtatshmërinë dhe legjitimitetin në raport me vlerat e përbashkëta dhe normat sociale dhe kulturore. Pjesë e tyre janë edhe pohimet e sinqeritetit ose autenticitetit, të qëllimeve dhe ndjenjave tona. Kuptohet, këto pohime mund të kontestohen, kritikohen, mbrohen dhe rishqyrtohen sesa janë të vërteta, të drejta dhe të sinqerta. Sepse në demokraci nuk ekzistojnë të vërteta përfundimtare që i garanton një autoritet absolut. Natyrisht, vazhdon Habermas, ekzistojnë edhe mënyra tjera për t’i sheshuar këto kontestime, sikurse duke u thirrur në një autoritet të jashtëm, në traditë, apo në përdorimin brutal të forcës.
Mirëpo, për dallim nga këto modele autoritare, procedura e sajimit të arsyeve për dhe kundër këtyre pohimeve qëndron në themel të demokracisë deliberative. Dhe nga kjo perovojë e përdorimit publik të racionalitetit, mund të konstituohet mirëkuptimi reciprok falë komunikimit i cili duhet të jetë i lirë nga shtypja dhe presioni. Pra debati zhvillohet për ato argumente që janë më racionale. Kështu, e vërtetë apo e drejtë nuk është ajo të cilën ne e gjykojmë në “burgun e vetmisë sonë transcendentale si të tillë” , si dhe këto vlera s’mund t’i përvetësojmë kur tentojmë ta imponojmë me çdo kusht një mendësi gjatë debatit. Por në këtë rast kërkohet që në morinë e gjykimeve që shprehen për një çështje të caktuar të vlerësojmë dhe ta zgjidhim atë gjykim i cili mbështetet mbi fakte të verifikueshme dhe është i argumentuar më mirë.
Por kjo kërkon që kolektivisht të përkushtohemi dhe të përpiqemi të ndërveprojmë me njëri-tjetrin në një diskurs komunikativ demokratik. Pa këtë dimension racional as demokracia nuk është e mundur. Sepse kjo e fundit nuk mund të ndërtohet pa një “situatë ideale të fjalës”. Kurse kjo gjendje duhet t’i plotësojë disa parakushte. E para, të gjithë ata që janë potencialisht pjesëmarrës në një diskurs duhet të kenë të drejta të barabarta të flasin në një mënyrë të tillë që diskursi të jetë vazhdimisht i hapur, si ndaj argumenteve të të tjerëve, ashtu edhe ndaj kundërargumenteve, si për pyetje, ashtu edhe për përgjigje.
E dyta, të gjithë pjesëmarrësit në një diskurs të kenë mundësi të barabarta për të parashtruar hipotezat dhe interpretimet e tyre, për të bërë pohime, për të dhënë shpjegime si dhe për mundësi për të problematizuar apo sfiduar vlefshmërinë e këtyre interpretimeve, përmes argumenteve pro dhe kundër tyre. E treta, pjesëmarrësit në një diskurs duhet të shprehin në mënyrë të barabartë qëndrimet, ndjenjat, dëshirat e tyre, duke qenë të ndershëm dhe transparentë me njëri-tjetrin. Dhe e katërta, ata që participojnë në një diskutim duhet të kenë mundësi të barabarta për të premtuar dhe për të refuzuar, për të justifikuar sjelljet e tyre dhe për të kërkuar justifikim për sjelljet e të tjerëve. Vetëm në këtë mënyrë mund të realizohet “reciprociteti i veprimit dhe pritshmërisë”.
Në bazë të këtyre dimensioneve është e mundur që të arrihet mirëkuptimi dhe marrëveshja ndërmjet palëve nëpërmjet argumentimit dhe arsyes pa u bazuar në forcë apo instrumente tjera. Ndërkohë, pikërisht pse pohimet e vlefshmërisë mund të kritikohen, ekziston mundësia e identifikimit dhe korrigjimit të gabimeve, çfarë krijon kushte për kultivimin e të mësuarit nga debati. Kjo edhe është arsyeja që demokracia është i vetmi sistem politik që në mënyrë inherente i ngërthen parimet më të avancuara epistemike. Sepse ajo nuk është rob i një botëkuptimi total ideologjik.
Duke u bazuar në këto konstatime të shkurta teorike, mbase mund të reflektojmë se sa është racional debati i partive politike por edhe i botës mediale në Kosovë, dhe sa ato janë të përkushtuara në mënyrë të njëmendtë për instalimin e vlerave demokratike? Ngase pa një identifikim racional veprues që mbështetet në parimet e participimit dhe reciprocitetit me të parat më kot flasim për demokratizmin dhe pluralizmin. Çdo gjë merr vetëm pamjen e dekorit dhe formës pa përmbajte. Dhe ky defekt mbase qëndron në thelb të sjelljeve irracionale si dhe i ushqen shumë nga patologjitë jodemokratike që po i përjetojmë.
Natyrisht, analizimi më i detajuar i dallimit ndërmjet botës sonë publike dhe këtyre standardeve të sipërcekura do të kërkonte një vështrim tjetër socio-politik. Sepse shpërfillja e këtyre kushteve normative të demokracisë deliberative ka ndikuar në shtimin e sfidave të demokracisë kosovare për t’i zgjidhur si problemet si individuale ashtu edhe kolektive.
Efektet negative të kësaj çarjeje askush nuk i kishte vërejtur më mirë sesa sociologu i njohur kosovar Gani Bobi, kur shumë kohë më parë paralajmëronte thuajse në mënyrë “profetike” se “kur një rend shoqëror nuk ngulitet si duhet, atëherë përparësitë që ka ai nuk mund të shfrytëzohen në mënyrë optimale. Për më tepër, rrezikohen edhe më shumë interesat ekzistuese; ngulitet në skajshmëri entropia morale e qytetare; masat e ndërmarra për të tejkaluar situatën e krijuar, veçse, prodhojnë vështirësi të reja”. Mbase nuk mund të thuhet diçka më shumë sesa ky “testament” sociologjik i profesor Gani Bobit.
/TV Arbëria