“Ai u krahasua me Orwellin dhe Kafkën dhe eci në litarin e ngushtë politik me vepra kritike për shtetin e tij totalitar”. Kështu shkruan gazeta amerikane, The New York Times në krye të lajmit për vdekjen e shkrimtarit shqiptar, Ismail Kadare.
Në titull, NY Times shkruan se ka vdekur shkrimtari,”romanet e të cilit e sollën gjendjen e Shqipërisë në botë”.
Ismail Kadare, romancieri dhe poeti shqiptar, i cili i vetëm e shënoi atdheun e tij të izoluar ballkanik në hartën e letërsisë botërore, duke krijuar vepra shpesh të errëta, alegorike që kritikonin në mënyrë të zhdrejtë shtetin totalitar, vdiq të hënën në Tiranë, Shqipëri. Ai ishte 88 vjeç.
Vdekja e tij u konfirmua nga Bujar Hudhri, kreu i Shtëpisë Botuese Onufri, redaktori dhe botuesi i tij në Shqipëri, i cili tha se ai pësoi arrest kardiak në shtëpinë e tij dhe vdiq në një spital në Tiranë, kryeqytetin shqiptar.
Në një karrierë letrare që zgjati gjysmë shekulli, zoti Kadare shkroi një sërë librash, duke përfshirë romane dhe përmbledhje me poezi, tregime të shkurtra dhe ese. Ai fitoi famë ndërkombëtare në vitin 1970 kur romani i tij i parë, “Gjenerali i ushtrisë së vdekur”, u përkthye në frëngjisht. Kritikët europianë e përshëndetën atë si një kryevepër.
Emri i zotit Kadare u përfol disa herë për çmimin Nobel, por nderi i shpëtoi atij. Në vitin 2005, ai mori çmimin inaugurues Man Booker International Prize (tani Çmimi Ndërkombëtar Booker), që i jepet një shkrimtari të gjallë të çdo kombësie për arritje të përgjithshme në letërsi. Finalistët përfshinin titanë të tillë letrarë si Gabriel García Márquez dhe Philip Roth.
Në dhënien e çmimit, John Carey, një kritik britanik dhe kryetar i panelit, e quajti zotin Kadare “një shkrimtar universal në një traditë të tregimit që shkon prapa te Homeri”.
Kritikët shpesh e krahasonin zotin Kadare me Kafkën, Kunderën dhe Orwellin, ndër të tjerë. Gjatë tre dekadave të para të karrierës së tij, ai jetoi dhe shkroi në Shqipëri, në atë kohë nën kontrollin e një prej diktatorëve më brutalë dhe më idiosinkratikë të bllokut lindor, Enver Hoxhës.
Për t’i shpëtuar persekutimit në një vend ku më shumë se 6,000 disidentë u ekzekutuan dhe rreth 168,000 shqiptarë u dërguan në burgje ose kampe pune, zoti Kadare eci në një litar të ngushtë politik. Ai shërbeu për 12 vjet si deputet në Kuvendin Popullor të Shqipërisë dhe ishte anëtar i Lidhjes së Shkrimtarëve të regjimit. Një nga romanet e zotit Kadare, “Dimri i madh”, ishte një portret i favorshëm i diktatorit.
Ndryshe, disa nga veprat e tij më të shkëlqyera, duke përfshirë “Pallati i ëndrrave” (1981), sulmuan në mënyrë subversive diktaturën, duke anashkaluar censurën përmes alegorisë, satirës, mitit dhe legjendës.
Z. Kadare “është një interpretues suprem fiktiv i psikologjisë dhe fizionomisë së shtypjes”, shkroi Richard Eder në The New York Times në 2002.
Z. Kadare ka lënë pas gruan e tij, Elena Kadare, gjithashtu autore, dhe dy vajza: Besiana Kadare, ambasadore e Shqipërisë në Kombet e Bashkuara dhe Gresa Kadare.
Të gjitha veprat e tij ndanin një forcë, shkroi Charles McGrath në The Times në 2010. Z. Kadare është “me sa duket i paaftë për të shkruar një libër që dështon të jetë interesant”.
Në vitin 2005, pasi fitoi Çmimin Ndërkombëtar Booker, Z. Kadare tha: “I vetmi akt i mundshëm i rezistencës në një regjim klasik stalinist ishte të shkruaja”.